Sztuczna inteligencja w bibliotece, czyli jak bibliotekarz może ułatwić sobie codzienną pracę

Oczywiście w dobie powszechnej cyfryzacji naszego życia codziennie korzystamy z przeglądarek internetowych, poczty elektronicznej czy różnych aplikacji. Zatem dominująca rola sieci WWWW, mediów społecznościowych, branży e-commerce regularnie generują ogrom danych i informacji.

Musimy się w tym globalnym świecie informacji odnaleźć. Technologia, która pozwala te dane uporządkować i nadać im logiczność nazywana jest właśnie sztuczną inteligencja (SI) (ang. artificial intelligence, AI). Zrewolucjonizowała w ostatnim, krótkim czasie nasze postrzeganie rzeczywistości. Przykłady zastosowania sztucznej inteligencji zauważalne są na każdym kroku, np. rozpoznawanie głosu i twarzy, zakupy online, wyszukiwarki w Internecie, chatboty.

Nawet ci, którzy dopiero zaczynają swoja przygodę ze sztuczną inteligencją, słyszeli np. o aplikacji ChatGPT (Generative Pre-trained Transformer) stworzonej przez OpenAI. Głównie właśnie z tym narzędziem kojarzy się hasło sztuczna inteligencja. Funkcjonowanie tego chatbota bazuje na promptach, tzn. poleceniach przesyłanych przez użytkownika. Na podstawie takich instrukcji chatbot w postaci algorytmów generuje odpowiedzi zbliżone do ludzkich. Im precyzyjniejszy prompt, tym odpowiedź trafniejsza. Potrafi generować np. wiersze, przemowy, opracowania, dostarczyć odpowiedzi na zadany temat bez konieczności przeszukiwania Internetu. Oczywiście należy zaznaczyć, iż choć usprawnia wiele czynności naszego życia, AI niesie ze sobą także wiele zagrożeń. ChatGPT nie ma dostępu do Internetu, bazuje na wiedzy zgromadzonej do 2021 roku, problemem są częste konfabuluje, tzw. halucynacje AI. Należy zatem informacje zawarte w odpowiedziach chatbota zawsze weryfikować.

Zatem skoro sztuczna inteligencja dynamicznie zwiększa swoje wpływy w wielu aspektach naszego życiu, biblioteki powinny to także wykorzystać. Popularne usługi biblioteczne oraz przeszukiwanie zasobów coraz częściej obecnie podlegają cyfryzacji. W pracy bibliotekarzy oraz funkcjonowaniu bibliotek sztuczna inteligencja może odegrać kilka istotnych ról. W czym zatem może nam pomóc? Oto kilka sposobów wykorzystania.

Biblioteki gromadzą i oferują ogromną ilość informacji: analogowych – np. książki, druki muzyczne oraz cyfrowych – od filmów, zdjęć po dźwięki, tekst w formie ebooków. Katalogi czy multiwyszukiwarki biblioteczne umożliwiają wyszukiwanie tych dokumentów i dostęp do nich online. Jednak, przy tak ogromnej gamie danych, zwykłe lokalizowanie egzemplarza, wskazanie informacji z nim związanych, często nie są już wystarczające dla użytkowników – czytelników. Multimedialny charakter bibliotek będzie potrzebował wyjścia poza proste wyszukiwanie informacji według słów kluczowych, haseł. Konieczne jest przejście do bardziej zaawansowanych możliwości przetwarzania danych, które umożliwiają optymalny dostęp do nich i organizowanie ich w precyzyjną informację.

Wiedza o preferencjach i zachowaniach czytelniczych, to w jaki sposób szukają książek i innych dokumentów, jakie indeksy najczęściej stosują, może też wpływać na wartość katalogowania oraz klasyfikowania. Osoby pracujące przy katalogowaniu znają różne formy usprawnienie katalogowania i w konsekwencji wyszukiwania danych. Dzięki temu katalogowanie podlega szybkim przemianom, przecież w tak krótkim czasie przeszliśmy od katalogów kartkowych po systemy cyfrowe. Narzędzia sztucznej inteligencji, takie jak ChatGPT, mogą być przydatne do generowania tematów lub słów kluczowych, których można użyć podczas opracowania rzeczowego dokumentu bibliotecznychAutomatyzacja zarządzanie zbiorami, statystyki ich wyszukiwania i wypożyczania mogą wpłynąć nie tylko na opracowanie, ale także na trafną politykę gromadzenia zbiorów w bibliotece.

Przykład – ChatGPT odpowiada na prompt: Zaproponuj 5 słów kluczowych do książki Grzegorza Piątka Najlepsze miasto świata : Warszawa w odbudowie

Analizując zachowania wyszukiwawcze czytelników, historie ich konta bibliotecznego, preferencje czytelnicze, recenzje, oceny, można indywidualnie dobierać i polecać literaturę. Właśnie narzędzia AI świetnie sprawdzają się przy wyszukiwaniu dokumentów na podany temat. Oczywiście bibliotekarze także to czynią, ale sztuczna inteligencja może im pomóc tę usługę wykonywać jeszcze bardziej fachowo i w sposób spersonalizowany. Szeroko stosowane są w katalogach czy portalach bibliotecznych np. systemy rekomendacji, opcje podpowiedzi – np. inni czytelnicy czytali także. Wykorzystywanie niektórych rozwiązań z zakresu AI do analizowania i zarządzania zbiorami pomoże identyfikować mody czytelnicze.

Profesjonalna komunikacja w każdej firmie, nie tylko w bibliotece, to jeden z kluczowych elementów sprawnego funkcjonowania. Tworzenie relacjami z czytelnikami – użytkownikami biblioteki jest wyzwaniem. Współczesna technologia daje wiele możliwości komunikowania się i biblioteki powszechnie wykorzystują świadczenie usług informacyjnych drogą online. Do komunikacji z użytkownikiem, oprócz oczywistej poczty e-mail, wiele bibliotek wykorzystuje formularze elektroniczne. Najczęściej są to: „Zapytaj bibliotekarza” i „Zaproponuj zakup książki”, „Prześlij opinię”. Pojawiają się także nowe usługi odbywające się w czasie rzeczywistym np. komunikatory, czaty. Sztuczna inteligencja stworzyła jednak możliwości do wprowadzania bardziej zaawansowanych systemów konwersacyjnych. Miedzy innymi chodzi tu o chatboty, – asystenci głosowipowszechnie stosowani są na komercyjnych stronach internetowych. Wdrożenie ich w bibliotekach usprawni odpowiadanie na zapytania czytelników i zwiększy dostęp do informacji, kierując do odpowiednich zasobów. Dodatkowo odciąży bibliotekarzy, umożliwi obsługę większej liczby czytelników, także poza godzinami pracy biblioteki. Oprócz usługi typu pytanie-odpowiedź sztuczna inteligencja potrafi automatycznie zapamiętywać pytania/zagadnienia, kontrolować je, sporządzać raporty. Poniżej kilka przykładów korzystania z chatbota w bibliotece.

. 

Wirtualny Bibliotekarz w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Lublinie (https://wbp.lublin.pl/)

Usługa chatbot w Bibliotece Politechniki Białostockiej (https://biblioteka.pb.edu.pl/)

W dzisiejszych czasach ochrona danych, nie tylko w bibliotece, jest ogromnym problemem. Programy oparte na sztucznej inteligencji mogą pomóc w zwalczaniu cyberprzestępczości, blokować złośliwe oprogramowanie, wykrywać anomalie. W ramach dobrych praktyk stałe monitorowanie ruchu sieciowego czy wydajności serwerów baz danych jest konieczne. Uzasadnia nam to właśnie przykładowo ChatGPT. Należy jednak zaznaczyć, iż korzystanie z narzędzi AI daje nie tylko możliwości, ale niesie ze sobą wiele zagrożeń. Kwestia ochrony danych osobowych czytelników, brak regulacji prawnych, nadal stanowi problem z zastosowaniem AI w zintegrowanych systemach bibliotecznych.

Przykład – ChatGPT odpowiada na prompt : Uzasadnienie testowania wydajności serwera bazy danych

Sztuczna inteligencja może wspomagać codzienną pracę bibliotekarzy oraz realizowanie różnego rodzaju inicjatyw. Wiele narzędzi AI jest pomocnych w generowania tekstów, które mogą zostać wykorzystane podczas np. przygotowania scenariuszy lekcji bibliotecznych, zajęć dla różnych grup wiekowych, wystaw tematycznych. Planując np. zajęcia dla dzieci w czasie ferii możemy dzięki tym narzędziom stworzyć pytania quizowe, gry. Organizującym dyskusyjne kluby książki nowa technologia może sugerować książki, które są w kręgu zainteresowania danego klubu, pomagać w tworzeniu zagadnień do dyskusji. Generowanie grafik, materiałów edukacyjnych pomoże bibliotekarzom w organizowaniu i prowadzeniu spotkań, warsztatów. Biblioteki mogą stać się idealnym miejscem, które oferuje edukację w zakresie sztucznej inteligencji różnym grupom wiekowym, uczulać na zagrożenia. Biblioteki mogłyby także pomóc w stworzeniu przestrzeni w których użytkownicy mogliby bezpiecznie korzystać z narzędzi sztucznej inteligencji, poznawać mechanizmy tworzenia fake newsów, wykorzystywać chatboty.

Przykład – ChatGPT odpowiada na prompt : Wygeneruj listę książek do wystawy na temat Bezpieczeństwo w Internecie

Marketing, w tym promocja wydarzeń, zbiorów czy usług bibliotecznych to kolejne obszary, dla których AI stanowi ogromny potencjał. Pozwalają np. na szybkie zbieranie i analizowanie dużej liczby danych, dzięki którym można tworzyć kampanie marketingowe oraz monitorować skuteczność tych działań poprzez analizę zachowań użytkowników biblioteki. Narzędzia sztucznej inteligencji będą pomocne podczas tworzenia materiałów promocyjnych w różnej formie.

Narzędzia AI do tworzenia i obróbki multimediów, grafiki pomogą w realizowaniu materiałów informacyjnych np. plakatów, ulotek, filmów instruktażowych lub promocyjnych. Programy do generowania treści mogą ułatwić i przyśpieszyć proces opracowania i publikowania informacji – np. wpisów na stronę internetową, postów na portale społecznościowe, blogi.W szybki i profesjonalny sposób stworzymy zaproszenia na wydarzenia różnego typu (spotkania autorskie, warsztaty, wykłady, wernisaże) oraz szczegółowe z nich relacje. Treści te mogą zostać spersonalizowane – proponować czytelnikom informacje zgodne z ich zainteresowaniami tematycznymi, czytelniczymi. Wszystkie organizowane działania promocyjne wymagają funduszy. I w tym przypadku AI może być przydatna – zwiększy szanse na zdobycie dofinansowania poprzez pomoc w tworzeniu wniosków składanych w ramach projektów ministerialnych.

W kolejnym artykule przedstawię popularne narzędzia AI. W przykładach do tego artykułu wypróbowałem ChatGPT 3.5 (wersja z pierwszych dni stycznia 2024 roku, darmowa).