Projekt – nazywany „Ustawą Kamilka” – złożono w Sejmie w maju 2023 r. tuż po tragicznej śmierci ośmioletniego Kamilka z Częstochowy, zmaltretowanego przez swojego ojczyma. W pierwszym zdaniu uzasadnienia do nowelizacji stwierdzono, że: „Projektowana ustawa, proponuje wprowadzenie zmian w kilku aktach prawnych w celu podwyższenia standardów uczestnictwa małoletnich w procedurach sądowych, wzmocnienia ich ochrony, w tym także systemowej ochrony przed skrzywdzeniem oraz podwyższenia poziomu poszanowania praw osób z niepełnosprawnością”. Służą temu zmiany m.in. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz ustawy z 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym.
Nowy obowiązek: Standardy Ochrony Małoletnich w instytucjach kultury
Standardy Ochrony Małoletnich mają na celu wzmocnić ochronę dzieci przed rożnymi formami przemocy. Będzie musiał je opracować i wdrożyć każdy organ zarządzającynie tylko placówką oświatową, opiekuńczą czy wychowawczą, ale też religijną, artystyczną, medyczną, sportową, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni. Innymi słowy chodzi o wszystkie placówki pracujące z osobami do 18 r.ż.
To właśnie do tej drugiej ustawy dodano Rozdział 4b pt. „Standardy Ochrony Małoletnich” (art. 22b–22c).
Kto musi wdrożyć Standardy
Standardy ma wdrożyć każdy:
1) organ zarządzający jednostką systemu oświaty, o której mowa w art. 2 pkt 1–8 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r. poz. 900), oraz inną placówką oświatową, opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną, artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni;
2) organizator działalności oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich;
3) podmiot świadczący usługi hotelarskie oraz turystyczne, a także prowadzący inne miejsca zakwaterowania zbiorowego, w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony małoletnich.
W przepisach jest mowa zarówno o placówkach publicznych, jak i prywatnych. Czy obejmuje to również instytucje kultury, do których uczęszczają dzieci i młodzież?
Czy Standardy dotyczą także instytucji kultury
W przepisach posłużono się bardzo ogólnym opisem rodzajów działalności podmiotów zobowiązanych do przyjęcia Standardów. Zauważmy, że wśród nich są:„organ zarządzający placówką wychowawczą i artystyczną” oraz „organizatorzy działalności artystycznej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich”. Z uwagi na cel nowelizacji oraz okoliczność, że do instytucji kultury regularnie uczęszczają małoletni, należy założyć, że również takie placówki zostaną zobowiązane do stosowania Standardów. Wydaje się też, że nie można zawęzić grona adresatów tej normy wyłącznie do „instytucji artystycznych” w rozumieniu ustawy z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
Co zawierają Standardy
W standardach, w sposób dostosowany do charakteru i rodzaju placówki lub działalności, określa się w szczególności:
| 1) | zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich; |
| 2) | zasady i procedurę podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego; |
| 3) | procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz w przypadku instytucji, które posiadają takie uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury „Niebieskie Karty”; |
| 4) | zasady przeglądu i aktualizacji standardów; |
| 5) | zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki lub organizatora do stosowania standardów, zasady przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentowania tej czynności; |
| 6) | zasady i sposób udostępniania rodzicom albo opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim standardów do zaznajomienia się z nimi i ich stosowania; |
| 7) | osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia; |
| 8) | sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego. |
W standardach należy określić także:
1) wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnimi, a w szczególności zachowania niedozwolone;
2) zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do sieci Internet;
3) procedury ochrony dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci Internet oraz utrwalonymi w innej formie;
4) zasady ustalania planu wsparcia małoletniego po ujawnieniu krzywdzenia.
Standardy obejmują nie tylko działania personelu, ale również osoby współpracujące z daną instytucją, wolontariuszy, stażystów, praktykantów oraz… rówieśników.Za sprawą Standardów władze danej placówki mają mieć gotowy scenariusz tego, jak postąpić krok po kroku w sytuacjach zagrożenia dziecka.
W Standardach uwzględnia się sytuację dzieci niepełnosprawnych oraz dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Standardy sporządza się, mając na względzie konieczność ich zrozumienia przez osoby małoletnie.
Publikacja i aktualizacja
Podmioty zobowiązane do przyjęcia Standardów mają obowiązek udostępnić Standardy na swojej stronie internetowej oraz wywiesić w widocznym miejscu w swoim lokalu, w wersji zupełnej oraz skróconej, przeznaczonej dla małoletnich. Wersja skrócona zawiera informacje istotne dla małoletnich.
Ponadto co najmniej raz na 2 lata należy dokonywać oceny Standardów w celu zapewnienia ich dostosowania do aktualnych potrzeb oraz zgodności z obowiązującymi przepisami. Wnioski z przeprowadzonej oceny należy pisemnie udokumentować.
Samorząd skontroluje wdrożenie Standardów
Kontrolę realizacji nowego obowiązku wykonują: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta oraz marszałek województwa. Do wykonywania funkcji kontrolnych mogą oni upoważnić pracowników podległych im urzędów marszałkowskich, powiatowych, miejskich lub gminnych lub funkcjonariuszy straży gminnych.
W razie stwierdzenia naruszenia wykonywania obowiązków, niezwłocznie należy powiadomić o tym policję lub prokuraturę.
Kara grzywny
Zgodnie z art. 23b. dodanym do Ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym: Kto, będąc obowiązanym do wprowadzenia standardów ochrony małoletnich nie wykonuje tego obowiązku, podlega karze grzywny do 250 zł albo karze nagany. W razie ponownego stwierdzenia niewykonania obowiązku wprowadzenia standardów ochrony małoletnich, sprawca, podlega karze grzywny nie niższej niż 1000 zł.
W razie ukarania za to wykroczenie sąd orzeka środek karny w postaci świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Wysokość tego świadczenia nie może przekroczyć 10.000 zł.
Do kiedy należy wdrożyć Standardy
Standardy muszą zostać wprowadzone w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej z 28 lipca 2023 r. Przepisy te – w zasadniczej swojej części – oczekują na wejście w życie do 15 lutego 2024 r. Oznacza to, że czas na wdrożenie Standardów upłynie 15 sierpnia 2024 r.
Art. 7 ustawy 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1606).
